12 Eylül 2010 tarihinde yapılan Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı hukuk sistemimize yeni bir hak arama yolu olarak girdi.
Bireysel başvuru kara Avrupa ülkesinde uygulanan bir yoldur. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının tanınmasının gerekçelerinden biri de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne yapılan başvuruların artmasıdır.
Bireysel başvuru hakkı ülkemizde yeni olduğu için nasıl yapılacağı başvurucun hangi haklarla ilgili başvurabileceği bilinmesi gerekir. Başvurudan sonuç alınabilmesi için izlenecek yol iyi bilinmesi gerekir.
Bireysel başvuru hakkı, bugüne kadar iç hukukumuzda olmadığından bütün hak ihlalleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne götürülüyordu. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının tanınmasından sonra Türkiye’den gelecek başvuruları Türkiye uygulamasını görmek için iki yıl süresince işleme koymayacağını belirtti.
AYM’ ye bireysel başvuru hakkı, 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren yürürlüğe girdi. AYM’nin bireysel başvurular hakkında vereceği kararlar ve oluşturacağı içtihatlar Avrupa insan hakları mahkemesinin Türkiye ile ilgili vereceği kararlarda etkili olacaktır.
AİHM Başvuru Süreci
Ülkemiz Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne 1954 yılında taraf olmuştur. AİHM bireysel başvuru hakkı taraf ülkelerce daha önce kabul edildiği halde Türkiye ancak 1987 yılında kabul etmiştir. AİHM’in zorunlu yargılama yetkisi ise 1990 yılında kabul etmiştir.
Bireysel başvuru hakkının Türkiye tarafından kabul edildiği tarihten itibaren en çok başvuru taraf ülkeler arasında Türkiye’den gitmiştir.
İç hukukunda etkin olarak bireysel başvuru yolu bulunan Ülkeler aleyhine çok az dava gitmektedir. Bu ülkelerden giden davalarda da ihlal kararları az sayıda çıkıyor. İç hukuk mekanizması bir şekilde uygulama için yol gösterici kararlar aldığından süreç içerisinde hak ihlalleri azalıyor.
AHİM istatistiklerine göre 2011 yılı sonu itibari ile Türkiye aleyhine 20 bin dava dosyası mahkeme önünde bulunmaktadır.
İlk yıllarda Türkiye’den AİHM’e giden başvurularda daha çok idarenin hak ihlallerine yönelik, Güneydoğudaki olağanüstü hal uygulamalarından kaynaklı hak ihlalleri, inanç özgürlüğü, örgütlenme hürriyeti gibi hak ihlalleri ile ilgili iken, son dönemde ise çoğunlukla yargının etkin işlememesinden kaynaklı adil yargılama hakkı ihlalleridir. AYM ‘ye bireysel başvuru hakkının tanınmış olması AİHM deki Türkiye imajının düzeltilmesi için iyi bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
Hangi İhlallerde Bireysel Başvuru Yapılabilir?
Anayasa’nın 148. maddesinde “Anayasa da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükler ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ndeki hakların” ihlali bireysel başvuru konusu yapılabilecektir.
Bireysel başvuru temel hak ve özgürlüklerle ilgili haklar dışında diğer konular da yapılamayacaktır. Başvurucunun mevcut kişisel bir hakkının doğrudan ihlal edilmiş olması gerekir.
İleride ihlali ihtimal dahilin de olan bir hak başvuru konusu yapılamaz. İhlal edilen hakkın Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile temel hak ve özgürlükler kapsamında düzenlenmiş hak olması gerekir. İlk etapta Avrupa uygulamalarındaki gibi bütün hakları kapsamamış olması eksiklik olsa da zamanla düzenlemenin kapsamı genişletilir.
Kimler Başvuru Yapabilir?
Anayasa da güvence altına alınan temel ve hak özgürlüklerden herhangi birinin ihlal edildiğini iddia eden herkes başvuru da bulunabilir. Bireysel başvuru hakkını kullanırken başvurucu şahıs olabileceği gibi tüzel kişilikte olabilir.
Bireysel başvurunun kabulünde itiraz edilen işlemin başvuruda bulunanın temel Anayasal haklarından birine zarar vermiş olması yani “kişisel bir hakkın … etkilenmesi” demektir. Bireysel başvuru için vatandaş olmak şart değil yabancılarda başvuruda bulunabilir. Yabancılar hasren vatandaşa ait haklar dışındaki ihlaller ile ilgili başvuruda bulunabilir.
Bireysel Başvuru Şekli
İç hukuk yolları tüketildikten sonra bir aylık süre içerisinde bireysel başvuru yapılması gerekir. Başvuru yapılırken bir takım belgeler başvuru dilekçesine eklenmesi gerekir. Bireysel başvuru harca tabiidir. Öncelikle başvuru ile birlikte Anayasa Mahkemesince belirlenen harç ödeme makbuzu
1.Başvurucunun nüfus cüzdanı örneği
2.Başvurucu tüzel kişi ise tüzel kişi temsile yetki belgesi
3.Davayı konu edilen karar mahkeme kararı ise nihai karar ve karara ilişkin tebliğ belgesi
4.Başvuruda tazminat talebi varsa bu talebi belgelendirecek evraklar başvuru dilekçesi ile sunulmalıdır.
Başvuru yapılırken bütün belgeler muhakkak dilekçeyle birlikte verilmesi gerekir ayrıca başvuru dilekçesinde kronolojik olarak yapılan işlemler sıralanmalıdır. Başvuru dilekçesinde hangi hakkının ne şekilde ihlal edildiği açık olarak belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesi ve ekinde yer alan beyanların ya da sunulan belgelerin doğru olmaması başvurucunun sorumluluğunu doğurur. Ayrıca başvurucu ne talep ettiğini dilekçesinde açıkça belirtmesi gerekir.
Bu talep mahkeme kararının bozularak yeniden yargılama yapılması şeklinde değildir. Talep ancak hak ihlalinin tespiti ve zararın karşılanması şeklinde olur.
Bireysel başvuru hakkı konusunda yapılan düzenleme hukuk devleti adına önemsenmesi gereken bir adımdır. Düzenlemede eleştirebilecek bir takım eksiklikler bulunmasına rağmen iyi bir adımdır.
Başvurunun kötü niyetle yapıldığının tespiti durumunda, başvurucuya 2000 TL disiplin para cezası verileceği, düzenleme de başvuru hakkının kullanımı durumda tereddütlere neden olabilir.
Başvurunun harca tabii tutulması hak arama hürriyetini engelleyen bir unsurdur. Aslında bireysel başvuru hakkının kullanımı bir takım kısıtlamalara tabii tutulmamış olsaydı daha etkin kullanılabilirdi. Zamanla bu eksiklikler de Anayasa Mahkemesi’nin vereceği olumlu kararlarla aşılabilecektir.
Bireysel başvuru hakkı usulüne uygun olarak kullanıldığında artık, adalet için Brüksel’e gitmeye gerek kalmadan Ankara’da da adaletli kararlar alınabilecektir.
Zencilerin beyazlarla eşit haklara sahip olmaları, Amerika’da Federal Mahkeme’nin içtihatları ile oldu. Federal Mahkeme Temel hak ve özgürlükler söz konusu olunca hep genişletici ve özgürlükçü yorumlar yaparak bir takım hakların verilmesini sağladı.
Artık Anayasa Mahkemesi de bireysel başvuru yoluyla bir takım hak ve özgürlüklerin önündeki engelleri oluşturacağı içtihatlarla aşabilir. Temel hak ve özgürlükler çıtasını daha yükseğe götürmeyi sağlayacak kararlara imza atabilir.